Yazan: Ezra Ünlü
Rubik küpü veya diğer isimleriyle ‘zeka küpü’ ve ‘sabır küpü’ Macar heykeltıraş Ernő Rubik tarafından 1974 yılında icat edilmiştir. Mekanik bir bulmaca olan rubik küpü en başta dört farklı şekilde piyasaya sürülmüştür: 2x2x2 (mini rubik küpü), 3x3x3 (rubik küpü), 4x4x4 (Rubik’in intikamı), 5x5x5 (profesörün küpü).
Tabii günümüzde rubik küp çeşitleri bu kadar sınırlı kalmamıştır. 6x6x6, 7x7x7, Megaminx Küp, Pyraminx Küp, Mirror Küp…
Rubik küpler ilk bakışta basit bir görünüme sahip olsalar da karmaşık bir çözüm şekli vardır. Bir sürü algoritma, bir sürü ihtimal… Her farklı seviye küp çözülürken daha fazla ve karmaşık algoritma ezberlenmesi gerekiyor. Her ne kadar sıkıcı görünse de yapmayı öğrendikten sonra da bir o kadar keyifli.
Ernő Rubik heykeltıraş olsa bile geometri ve üç boyutlu şekillerle ilgilenirdi. Plastik ve ahşap kullanarak mekanizmanın ilk prototipini oluşturdu. Küpü oluşturduktan sonra çözmek için bir ay boyunca uğraştı. Yaptığı bu bulmacaya ilk olarak ‘sihirli küp’ adını verdi. Piyasaya bu isimle değil ‘rubik küpü’ ismiyle sürüldü.
Onun ilgisi sonucunda ortaya çıkan bu yeni icat insanların da ilgisini çekti ve kısa süre içerisinde (1980-1982) yüz milyonun üzerinde satıldı. Birçok insan küplere ilgi duyunca işin içine rekabet duygusu girdi. Dünyada sıkça kullanıldığı yıllarda en kısa sürede kimin çözebileceğini görmek için yarışmalar düzenlendi. 3x3x3 rubik küpü için ilk Dünya şampiyonası 5 Haziran 1982’de Budapeşte’de yapıldı. Yarışmayı Los Angeles, ABD'den katılan Vietnamlı öğrenci Minh Thai 22,95 saniyelik bir süreyle kazandı. Tabii bu rekor günümüze kadar gelmedi. Yusheng Du 3,47 saniye ile rekoru kırdı. Bunun yanında gözü kapalı, tek elle ve en az hamle kullanarak küp çözme rekorları da bulunuyor.
Rekorlardan söz açılmışken devam edelim. 3x3x3 rubik küpte gözü kapalı çözme dünya rekorunu 2019 yılında gerçekleşen ‘CubingUSA Nationals 2019’ yarışmasına katılan Max Hilliard 15,50 saniyeyle elinde bulunduruyor. Yine 3x3x3 rubik küpünde tek elle çözme dünya rekoru 2019 yılında düzenlenen “Bay Area Speedcubing' 20” (BASIC 20) yarışmasında 6,82 saniye ile Max Pak tarafından kırıldı. 2x2x2 rubik küpü en hızlı sürede çözme dünya rekoru ‘Done at Grudziądz Open 2016’ yarışmasında polonyalı Maciej Czapiewski tarafından 0,49 saniye ile kırıldı. 4x4x4 rubik küp çözme rekorunu ise 2019 yılında gerçekleşen ‘Danish Open 2019’ yarışmasında Sebastian Weyer 17,42 saniyeyle elinde bulunduruyor. Son olarak 5x5x5 rubik küp çözme rekoru ‘Houston Winter 2020’ yarışmasına katılarak 34,92 saniyeyle küpü çözen Max Park’a aittir.
Dünyaca en çok bilinen 3x3x3 Rubik küpü her yüzünde 9 kare olmak üzere 6 yüzden oluşur. Toplam 54 kare bulunur ve iç mekanizması haricinde hacmi 26 birimküptür. Yüzündeki renkler kırmızının karşısında turuncu, mavinin karşısında yeşil ve beyazın karşısında sarı olacak şekilde yer alır.
Rubik küpü çözerken hareketleri sistematik bir şekilde göstermek için David Singmaster tarafından hareket algoritmaları tanımlandı. Buna ‘Küp Gösterimi’ ya da ‘Singmaster Gösterimi’ denir. Kesin bir geçerliliği olmadığı için herhangi bir küp için kullanılabilir.
F (Front-Ön): Size bakan yüz
B (Back-Arka): Ön yüzün arkasında kalan yüz
U (Up-Üst): Ön yüzün üstünde kalan yüz
D (Down-Alt): Üst yüzün karşısında ya da ön yüzün altında kalan yüz
L (Left-Sol): Ön yüzün solundaki yüz
R (Right-Sağ): Ön yüzün sağındaki yüz
Bu harflerle beraber küpün hangi yöne, ne kadar çevrilebileceğini anlamamız için semboller, sayılar veya harfler kullanılabilir.
Tabii bir rubik küpü yapmak için illaki bu algoritmaları bilmeniz gerekmez. Kendinizce kodlamalar geliştirip kullanabilirsiniz. Hatta bir süre sonra ne yapacağınızı düşünmeden direkt elleriniz kendi kendine hareket edecek!
Aslında son zamanlarda özellikle kendi sınıfım Hazırlık B’de ‘bir ‘küp sevdası’ başladı diyebilirim. Herkes rubik küpü illaki bir kere eline almıştır. Hatta eskiden biraz bilgisi olup şimdi tam olarak öğrenen, hiç bilgisi olmayıp merak saran ve yapmayı öğrenen kardeşlerim var. Açıkçası onların merak edip öğrenmesi beni çok mutlu etti. Şimdi siz bunları okuyunca içinizde merak duygusu, öğrenme isteği doğduysa sakın durmayın hemen harekete geçin!
Belki şimdiye kadar yazdıklarımı okumaktan sıkılmışsınızdır. Ama merak etmeyin. Bu yazdıklarımın bir de kısa bir belgesel hali var! Bahsettiğim belgesel bir nevi biyografi belgeseli misali. Netflix’te “THE SPEED CUBERS” adında 40 dakikalık bilgilendirici bir belgesel bulunuyor. 2020 yılında gösterime çıkan belgesel, rubik küpü çözme şampiyonları Feliks Zemdegs ve Max Park’ın bu yolda yaşadıkları zorlukları, olayları ve gelişmeleri keyifli bir şekilde aktarıyor. Merak ettiyseniz 40 dakikanızı ayırıp izleyebilirsiniz!
Comments